معماری زندگی بر پایه اولویت‌ها: درسی از نهج‌البلاغه و الهام از قرآن
سخن امیرالمومنین علی (ع) که “هر کس به کار غیر مهم بپردازد، کار مهم تر را تباه ساخته است!” ریشه‌ای عمیق در آموزه‌های قرآنی دارد.
به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، قرآن کریم هدف اصلی زندگی انسان را بندگی خدا و رسیدن به سعادت اخروی می‌داند و دنیاگرایی افراطی، لهو و لعب، و غفلت از یاد خدا را مصادیق “اشتغال به غیر مهم” برشمرده که منجر به “تضییع اهم” و خسران حقیقی می‌شود. برای پرهیز از این زیان، قرآن بر اهمیت یاد خدا، تقوا، تدبر در آفرینش و اولویت‌بندی صحیح امور تأکید می‌کند تا انسان از غفلت رهایی یابد و عمر خود را در مسیر صحیح به کار گیرد.
بنابر روایت ابنا، امیرالمومنین علی (ع) می فرماید:مَنِ اشْتَـغَلَ بِغَیْرِالْمُهِمِّ ضَیَّعَ الأَهـَمَّ.(۱) هر کس به کار غیر مهم بپردازد، کار مهم تر را تباه ساخته است! این سخن زیبا حکمت عمیقی را در مدیریت زمان و اولویت‌بندی کارها در سبک زندگی اسلامی بیان می‌کند.
تبیین قرآنی حدیث شریف امیرالمومنین علی (ع):
۱. مفهوم “مهم” و “اهم” در قرآن:
قرآن کریم به طور مستقیم واژه‌های “مهم” و “اهم” را به کار نبرده است، اما مفاهیمی را مطرح می‌کند که می‌توان آنها را معادل این واژه‌ها دانست. از جمله این مفاهیم:
هدف آفرینش انسان: خداوند در قرآن می‌فرماید: “وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ” (۲) و جن و انس را نیافریدم جز برای اینکه مرا پرستش کنند. این آیه نشان می‌دهد که هدف اصلی و مهم‌تر زندگی انسان، بندگی و اطاعت از خداوند است. هر کاری که انسان را از این هدف دور کند، “غیر مهم” تلقی می‌شود.
آخرت‌گرایی: قرآن کریم بارها بر اهمیت زندگی اخروی و گذرا بودن زندگی دنیا تأکید می‌کند: “وَمَا هَذِهِ الْحَیَاهُ الدُّنْیَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَهَ لَهِیَ الْحَیَوَانُ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ”(۳این زندگی دنیا چیزی جز لهو و لعب نیست؛ و زندگی حقیقی، سرای آخرت است، اگر می‌دانستند. پرداختن به زینت‌های دنیا و غفلت از آخرت، مصداق “اشغال به غیر مهم” است.
تقوا و عمل صالح: آیات متعددی به اهمیت تقوا و عمل صالح اشاره دارند و اینها را از عوامل رستگاری و سعادت می‌دانند. هر آنچه که انسان را از تقوا و عمل صالح بازدارد، می‌تواند “غیر مهم” باشد.
۲. مصادیق “اشتغال به غیر مهم” و “ضایع کردن اهم” در قرآن:
دنیاگرایی افراطی و غفلت از آخرت: قرآن کریم به شدت دنیاپرستی و غفلت از آخرت را مذمت می‌کند: “أَلْهَاکُمُ التَّکَاثُرُ * حَتَّی زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ” (۴) افزون‌خواهی (و رقابت در جمع‌آوری مال و جاه) شما را به خود مشغول داشت * تا آنجا که به دیدار قبرها رفتید (و مرگ شما فرا رسید)، این آیات به وضوح نشان می‌دهد که سرگرم شدن به فزونی‌طلبی در امور دنیوی و فراموش کردن هدف اصلی زندگی، موجب “ضایع کردن اهم” (آخرت) می‌شود.
پرداختن به لهو و لعب: در برخی آیات، لهو و لعب به عنوان اموری بی‌فایده و بازدارنده از یاد خدا مطرح شده‌اند: “وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّخِذَهَا هُزُوًا” (۵) و از مردم کسانی هستند که سخن بیهوده را می‌خرند تا (با آن) از راه خدا گمراه کنند، بدون هیچ علم و آگاهی؛ و آیات الهی را به تمسخر گیرند. این آیه نشان می‌دهد که سرگرم شدن به امور بی‌هدف و بیهوده، انسان را از مسیر حق و حقیقت دور کرده و موجب تضییع امور مهم‌تر می‌شود.
دلبستگی به فرزندان و اموال، و غفلت از یاد خدا: قرآن در مورد مال و فرزندان هشدار می‌دهد که مبادا انسان را از یاد خدا غافل کنند: “یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُلْهِکُمْ أَمْوَالُکُمْ وَلَا أَوْلَادُکُمْ عَن ذِکْرِ اللَّهِ وَمَن یَفْعَلْ ذَلِکَ فَأُولَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ” (۶) ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اموال شما و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نسازد؛ و هر کس چنین کند، آنان زیانکاران واقعی‌اند. این آیه به صراحت بیان می‌کند که دلبستگی افراطی به امور دنیوی و غفلت از ذکر خدا (که از اهم امور است)، منجر به خسران و زیان می‌شود.
۳. راهکار قرآنی برای پرهیز از “ضایع کردن اهم”:
یاد خدا و تقوا: قرآن کریم همواره به یاد خدا و تقوا سفارش می‌کند. یاد خدا به انسان کمک می‌کند تا هدف اصلی زندگی را فراموش نکند و در اولویت‌بندی کارها دچار خطا نشود: “وَاذْکُر رَّبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعًا وَخِیفَهً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ وَلَا تَکُن مِّنَ الْغَافِلِینَ” (۷) پروردگارت را در دل خود، با تضرع و ترس، و بدون صدای بلند، صبحگاهان و شامگاهان یاد کن؛ و از غافلان مباش.
تفکر و تدبر: قرآن انسان را به تفکر و تدبر در آیات الهی و نشانه‌های خلقت دعوت می‌کند تا از غفلت و سرگرم شدن به امور بی‌اهمیت رها شود: “إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ لَآیَاتٍ لِّأُولِی الْأَلْبَابِ” (۸)به یقین در آفرینش آسمان‌ها و زمین، و تفاوت شب و روز، نشانه‌هایی (برای اندیشیدن) خردمندان است.”
برنامه‌ریزی و تدبیر: هرچند قرآن به طور مستقیم به “برنامه‌ریزی” به معنای مصطلح آن اشاره نمی‌کند، اما دستورات و توصیه‌های آن به انجام امور با تدبیر و نظم، به نوعی بر اهمیت برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی دلالت دارد.
سخن امام علی (ع) “مَنِ اشْتَـغَلَ بِغَیْرِالْمُهِمِّ ضَیَّعَ الأَهـَمَّ” با آیات قرآن کریم کاملاً همسو است. قرآن با تأکید بر هدف آفرینش، اهمیت آخرت، تقوا و عمل صالح، به انسان‌ها یادآوری می‌کند که باید در زندگی خود اولویت‌ها را بشناسند و از سرگرم شدن به امور بی‌اهمیت که منجر به غفلت از مهم‌ترین‌ها می‌شود، پرهیز کنند. یاد خدا، تفکر و تدبر، و تدبیر در امور، راهکارهایی هستند که قرآن برای پرهیز از این معضل ارائه می‌دهد.
پی نوشت:
1.غررالحکم ج۲ ص۳۳۰
2.ذاریات/آیه۵۶
3.عنکبوت/ آیه۶۴
4.تکاثر/ آیه۱-۲
5.لقمان/آیه ۶
6.منافقون/آیه ۹
7.اعراف/آیه۲۰۵
8.آل عمران/آیه ۱۹۰
گردآوری: کولاک
شما چه نظری دارید؟ دیدگاه خود را در سایت کولاک بنویسید.
